2008 yılında Birleşmiş Milletler’in Rio de Janeiro’da düzenlediği Dünya Zirvesi’nde Kanada’nın önerisiyle 8 Haziran Dünya Okyanus Günü ilan edilmiş, yaşam döngüsünün en önemli unsuru okyanusların korunması için adım atılmasına karar verilmişti. Fakat dünyanın yüzde 70’ini kaplayarak yaşadığımız gezegeni su küre haline getiren okyanuslar, her geçen gün plastik atıklarla daha çok kirleniyor. Birleşmiş Milletler, okyanusların korunması için öncelikli adımın plastik kullanımının azaltılması ve çevreye zarar vermeden geri dönüşüme gönderilmesi olduğunu vurguluyor. Bilim insanları, ucuz ve kolay erişilebilir olduğu için kullanım alanı gitgide artan plastik malzemelerin çevreye verdiği zararında aynı oranda yükseldiğini belirtiyor.

Dakikada bir çöp kamyonu çöp okyanuslara dökülüyor

İnsanoğlunun sorumsuzluğu nedeniyle okyanuslardaki akıntılarla dünyayı dolaşan atık plastiklerin canlı yaşamını tehdit ettiğini söyleyen Prof. Dr. Filiz Karaosmanoğlu, çöp adalarının ürkütücü boyuta ulaştığını vurguladı. İTÜ Öğretim üyesi ve Sürdürebilir Üretim-Tüketim Derneği Başkanı Prof. Dr. Filiz Karaosmanoğlu, “Yılda 500 milyar plastik poşet kullanılıyor ve dakikada 1 milyon plastik şişe satın alınıyor. Okyanuslara her yıl 8 milyon ton plastik atılıyor. Yani dakika bir çöp kamyonu kadar plastik okyanusa dökülüyor. Çünkü plastik, konfor ve kolaylık sağlıyor. Ancak atık plastikler, yerkürenin doğasını etkileyen ciddi bir çevre sorunu.” dedi.

Görünen ve görünmeyen plastik tehdidi

Bilgisayarımızın klavyesi, su şişeleri, kahve-çay bardakları, pipetler, sentetik elyaflı giysiler, halılar, oyuncuklar, mutfak eşyaları, ambalajlar etrafımızda. Yaşamımızda görünmeyen mikroplastikler var. Polietilen (PE), Polipropilen (PP), Polistren (PS), Polivinil Klorür (PVC), Poliamid (PA; Naylon), Polietilen Teraftalat (PET) gibi adlandırmalar kocaman moleküllü polimerlerdir. Bunların 5 mm’den küçük minicik parçacıkları (mikroplastikler) su ve rüzgarla taşınarak yerküremizi tehdit ediyor. Mikroplastikler kişisel bakım, kozmetik ve temizlik ürünlerinde bulunarak kullanım ardından nehir, göl, denize ulaşırlar. Her yıkama ardından sentetik kumaşlı bir mikroplastikler de atık suya karışır. Ayakkabı ve oto lastiği gibi plastik ürünler aşındıkça mikroplastikler açığa çıkar. Yani plastik ayak izimizle dünyamızı kirletip, iklim değişimine bireysel yol açıyoruz.” diye konuştu.

Plastikler denize değil geri dönüşüme

Plastik bir şişenin denizde 450 yıl bozunmadan kaldığını belirten Karaosmanoğlu, “Okyanuslardaki su döngüsüne giren mikroplastikler insan sağlığını tehdit ediyor. İngiltere’nin Manchester bölgesindeki nehirlerden her yıl kırk milyardan fazla mikroplastiğin denize döküldüğü bildirildi. Kuzey Buz Okyanusu’nda yüzen buzulların içinde önceki değerlere göre rekor düzeyde ve 17 tipte mikroplastik saptandı. Okyanuslarda eriyen mikroplastikleri balıklar yediğinde besin zinciriyle soframıza ulaşıyor. Çin’den denize atılan bir plastiğin zehri, okyanus akıntılarıyla Türkiye’de sofraya gelebiliyor. Tehlike büyük. Plastikler atık değil, geri dönüşümün en önemli hammaddesidir. Plastikleri denize atmayalım. Geri dönüşüme yollayalım. Ekonomimize katkı sağlarken yerküremizi korumuş oluruz.” dedi.

 Okyanuslarda yüzen çöplükler oluştu

Okyanuslarda dönen akıntılar, girdaplar vardır. Okyanus girdaplarının en büyükleri; Kuzey Pasifik, Güney Pasifik, Kuzey Atlantik, Güney Atlantik ve Hint Okyanusu’nda bulunmakta. Bu girdaplarda okyanusların atık plastikleri içeren açık deniz çöp adası, çöp yaması, çöp lekesi, yüzen çöplük, plastik çöp girdabı adları ile bilinen beş adet yüzen tehlike bulunuyor. Dünya okyanuslarındaki plastik atıkların 1/3’ü Hawai ile Kaliforniya arasındaki Büyük Pasifik Çöp Adası’nda bulunuyor. 1.6 milyon kilometrekare alanda 80 bin ton’luk çöp adası hızla plastik biriktirmeyi sürdürüyor ve okyanus yaşamını olumsuz etkiliyor.

 Rakamlar ürkütücü

BM, 8 Haziran 2018 Dünya Okyanus Günü eyleminin temasını plastik kirliliğinin önlenmesi olarak belirledi. Yılda 500 milyar plastik poşet kullanılıyor, dakikada 1 milyon plastik şişe satın alınıyor, okyanuslara yılda 8 milyon ton plastik atılıyor. Bir şişe denizde 400-500 yıl sürecek problem yaratıyor. Yani 16 insan kuşağı. Plastiğin yüzde 91’i geri dönüştürülmüyor. Plastik üretilirken hava taşımacılığında kullanıldığı kadar fosil yakıt harcanıyor. Plastiklerin yüzde 99’u küresel ısınmaya neden oluyor. Plastik kirliliği nedeniyle yılda 1 milyon deniz kuşu ölüyor. Balıkların 1/4’ünün sindirim sisteminde plastik bulunduğu için insanoğlu da dolaylı olarak plastik yiyor. Musluk sularının yüzde 83’ü plastik içeriyor. Havaya karışan mikroplastikler ile plastik zehir soluyoruz. Gezegenin mavi kalması için plastik kullanımının azaltılması öneriliyor. Prof. Dr. Karaosmanoğlu, 8 Haziran 2018 Dünya Okyanus Günü eylem odak alanın plastik kirliliğinin önlenmesi ve sağlıklı okyanus için çözümlerin teşvik edilmesi olduğunu belirterek, bireysel plastik ayak izinin azaltılması için plastikleri kullandıktan sonra atık yönetimi sürecine girmelerini sağlayarak, katma değer katalım. İlk adımımız tek kullanımlık plastik tüketimimizi hızla düşürmek olsun. Çünkü kullandığımız plastiklerin yarısı tek kullanımlık ve atılan ürünlerdir diyerek poşet yerine file kullanılmasını, kendi cam bardak ve fincanımızla çay-kahve içilmesini, tek kullanımlık plastik şişe yerine matara edinilmesini öneriyor.