4 bin 135 metrelik yüksekliğiyle Türkiye’nin Ağrı Dağı’ndan sonra ikinci yüksek doruğu Cilo Dağları’ndaki Uludoruk (Reşko Tepesi); dört mevsim erimeyen karları, buzul örtüsüyle bilim insanlarının gözlem yapmasını sağlıyor. 6 tepesiyle özellikle coğrafyacılar açısından açık hava laboratuvarı olan Cilo, ülkemizin güneydoğu sınırını oluşturan Hakkari’de bulunuyor. Türkiye’nin iklim değişikliği ve kuraklıktan ne kadar etkilendiğini belirlemek için çalışan Türkiye Coğrafya Kurumu, Cilo’ya 5 günlük arazi çalışması düzenledi. Coğrafya öğretmenlerinden oluşan ekip, bin 950 metrelerdeki Yüksekova’da sazlık ve bataklık alanları gezdi, 3 bin 794 metre yüksekliğindeki Sat Dağları’nın buzul göllerini gözlemledi.

Temmuz ayı olmasına rağmen karla kaplı yamaçlarda yürüyüşler yapan coğrafyacılar daha sonra Cilo buzul vadisindeki buzullara ve şelale bölgesine çıktı. Kuraklık nedeniyle buzullardaki gerilemeleri yerinde gözleyen Türkiye Coğrafya Kurumu üyeleri 3 bin 50 metredeki Gelyano buzul gölünü inceledi. Aktif buzullar, enine buzul çatlakları, erime öncesindeki eski buzuldan geriye kalan buzul çizikleri ve buzul cilalama izlerini gören ekip, Berçelan ve Golan yaylalarındaki otlaklarda sürü sahipleri ile sohbet etti.

Erime çok hızlı

Ülke sorunlarına duyarlı coğrafya öğretmenlerinin kuraklığa çözüm bulmak için ellerinden geleni yaptığını söyleyen Türk Coğrafya Kurumu Yönetim Kurulu Başkanı ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Ertek, gözlemlerini paylaştı. Bölgenin doğal zenginliklerinin korunması için ‘Hakkari Cilo ve Sat Dağları Milli Parkı’nın 25 Eylül 2020’de ilan edildiğini ama 1 yıl geçmeden erime tespit ettiklerini söyleyen Doç. Dr. Ertek, “Ne yazık ki buzullar, buzul vadileri ve buzul gölleri iklim değişikliğinden olumsuz etkilenmeye devam ediyor” dedi.

Ertek, “Hayvanlarını otlatan köylüler, yüksek dağ zirvelerindeki buzul aşındırması göllerinde geçen yıllarda daha fazla buzul olduğunu söyledi. Özellikle Ciloların kuzey buzullarında ciddi erime tespit ettik. Buzulların, oyduklara çanaklara çekilerek gittikçe küçüldüğünü ve buzul dillerinin gerilediğini gördük. 18 bin yıl önce Pleistosen Buzul Çağı’nda 10 kilometreyi bulan buzul, 1948’de Sırrı Erinç hocamız tarafından 4 kilometre ölçüldü. 73 yıl sonra biz yüzde 75 kadar kütle kaybı gördük. Kayıp öylesine hızlı ki 2009’da 1,5 kilometrelik buzul uzunluğu günümüzde ise 900 metreye kadar düştü” dedi.

Türkiye buzulları eriyor

Doç. Dr. Ertek, “Mustafa Varol, 1948 yılında Erinç buzulunun 1,78 kilometrekare olduğunu 2017 de ise 0,54 kilometrekareye düştüğünü belirlemişti. Günümüzde ise bu alan daha daraldı.  Ülkemiz buzulları (Ağrı Dağı örtü buzulu dışında) vadi ve kaya şeklindedir. Bize göre Türkiye buzullarının tamamı ablasyon yani kayıp, erime dönemini yaşamaktadır. Bu nedenle güneşten gelen ışınların geriye yansıtılması amacıyla, Doğu Karadeniz, Orta Toroslar ve Cilolardaki aktif buzullarda nanotekstil örtüler kullanılabilir. İtalya Alplerinde Psedana buzulunda erimeye karşı muşamba kullanılmıştı. Bizde de buzul erimelerine karşı önlemler alınmalı. Kurum olarak buzul erimelerine karşı üzerimize düşeni yapmaya hazırız” dedi.

5 günde Güneydoğu Toroslar’ın uzantısı olan Sat Dağları, Sümbüldağ, Mor Dağ ve Cilo Dağları’nda derin vadiler açan Büyük Zap Suyu gibi akarsular da izlendi, kayaç ve fosil örnekleri toplandı. Anadolu’nun oluşumunu sağlayan tektonik levha çarpışmalarının izleri görüldü. Doç. Dr. Ahmet Ertek liderliğindeki ekipte coğrafya öğretmenleri Engin Ulus, Gazi Kotan, Kenan Canan, Bülent Duru ile dağ rehberi Emin Noyan görev aldı.