Küresel ısınmanın etkisiyle buzulların eriyeceği düşünülen Kuzey Kutbu için Çin, Polar İpek Yolu Projesi’ni açıklamıştı. Kuzey Kutbu’nun gelecekte herkesi ilgilendireceğini söyleyen Piri Reis Üniversitesi Öğretim Üyesi Barbaros Büyüksağnak, ” Arktika, Antarktika kadar önemli. Türkiye’nin kuzey kutbuyla da ilgilenmesinin zamanı geldi. 98 yıl önce imzalanan Svalbard Antlaşması’na taraf olmamız gerekli” dedi.

Dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi Çin, geçtiğimiz günlerde resmi Arktik politikasını ilan etmişti. Buzulların erimesiyle birlikte ortaya çıkacak kanalların yeni nakliye rotalarına dönüşeceğini belirten Çin, dünyada 68 ülkeyi ilgilendiren Kuşak ve Yol Projesi’nin devamında Polar İpek Yolu’na adım atacaklarını söylemişti. Çin’in, Arktik Nakliye Rotası Projesi’yle Kuzey Kutbu’na kıyısı olmadan bölgede varlığını hissettirmesi uzmanları harekete geçirdi. Kuzey Kutbu için kurulan Arktik Konseyi’nde gözlemci üye Çin’in geleceği gördüğünü belirten Piri Reis Üniversitesi Öğretim Görevlisi Üyesi ve Norveç eski Askeri Ataşesi Emekli Deniz Kurmay Albay Barbaros Büyüksağnak, Kuzey Kutbu’nun önemini değerlendirdi.

Kuzey Kutbu’nda okyanus var

Beyaz kıta Antarktika’da Türk bilim bayrağını dalgalandırmak ve bir bilim üssü kurulma fikri heyecan verici. Türkiye aynı oranda Kuzey Kutbuyla da ilgilenmeli. 14 Milyon kilometrekare büyüklüğündeki Kuzey Kutup Bölgesi, yılın 9 ayı buzlarla kaplı. Atlantik ve Pasifik Okyanusları’nı bağlayan ve kutbun yarısını oluşturan Kuzey Buz Denizi, Uluslararası Hidrografi Teşkilatı (IHO) tarafından beş okyanustan biri olarak adlandırılıyor. Bizim de artık buraya ‘deniz’ yerine ‘Kuzey Okyanusu’ yada ‘Arktika Okyanusu’ dememiz gerekli. Dünyanın neresinde olursanız olun, yaşamın devamını sağlayan ekosistem kanalı ile kuzey kutbuna bağlısınız demektir. Buzulların erimesi okyanusların dengesini bozarak küresel ısınmasının artmasına yol açabilir. Kuzey kutbunda olup bitenler orada kalmıyor tüm dünyayı etkiliyor. 1994’ten beri her yıl yaklaşık 40 bin km²’lik buz alanı eriyor.

Rusya deniz dibine bayrak indirdi

Yeryüzündeki hidrokarbon rezervlerinin dörtte birinin kuzey kutup bölgesinde olduğunu tahmin ediliyor. Bilim adamları, bölgede 90-130 milyar varil arasında petrol olduğunu düşünüyor. Yani, dünyanın en az 3 yıllık petrol ihtiyacı. Hint Okyanusu üzerinden Japonya-Yokohama’dan Hollanda-Roterdam’a gemi yolculuğu 11 bin deniz mili. Buzulların erimesi ve kuzeydoğu geçitlerinin açılmasıyla Rusya’nın kuzeyi üzerinden 6 bin 500 deniz mili. Yani en az 20 gün tasarruf ediliyor. Yiyecek stoklarının hızla azaldığı günümüzde bölgedeki zengin deniz ürünleri de pek çok ülkeyi ilgilendiriyor. 2007 de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kuzey Okyanusu’nun 4 kilometre altına Rus bayrağı diktirdi. Bu Rusya’nın uluslararası arenaya verdiği mesajdı.

Stratejik Adalar: Svalbard

Kuzey Buz Denizi’ndeki Svalbard (Spitsbergen) Adaları jeostratejik açıdan önemli. Az nüfusu, eşsiz doğası, kutup ayıları, bilimsel araştırma istasyonları, eski kömür ocakları ve hukuki statüsü ile ilgi çekiyor. 63 bin km² yüzölçümündeki adalar, Belçika ve Hollanda büyüklüğünde. 3 bin kişinin yaşadığı adada Norveçli ve Ruslar en büyük gruplar. Norveç’e bağlı adalar bir vali tarafından yönetilmekte. 400 yıldır farklı ülkelerden insanlar balıkçılılık, balina avcılığı, madencilik, araştırma ve turizm için Svalbard ile ilgilenmişler. Svalbard, uluslararası anlamda herkese serbest, hiçbir kuralı, düzenlemesi ve ihtilafları çözecek mahkemesi bulunmayan bir yerdi. Kömür madenlerinin bulunmasıyla Şubat 1920 de Paris’te imzalanan anlaşma ile Norveç’e bağlandı. Svalbard, Temmuz 1925’den itibaren Norveç Krallığının parçası.

“Antlaşmaya imza koymalıyız”

Norveç’in Svalbard politikası, takımadaları büyük güçlerin çatışmalarından uzak tutmak üzerine kurulu. Bu, Svalbard Antlaşması’na tutarlı şekilde bağlı kalınmasıyla başarıldı. Svalbard, 98 yıldır yürürlükte olan nadir antlaşmalardan biridir. Türkiye, geç kalmış olsa da, 45 devletin imzaladığı antlaşmaya taraf olmalı ve taraf devlet vatandaşlarının kazanacağı haklardan yararlanmalı. Böylece, önemli gelişmelerin yaşanacağı kuzey kutbuna olan ilgimizi somut olarak göstereceğiz. Ayrıca, Antarktika’da olduğu gibi Arktika’da da yer bilimi, iklim değişikliği, kuzey ışıkları, derin deniz akıntıları, deniz kirliliği, bitki ve hayvan türleri, biyolojik çeşitlilik gibi alanlarda bilimsel araştırma istasyonu kurulabilir. Svalbard Üniversitesi’ne lisans ve lisansüstü eğitim için öğrenci gönderilebilir.

Kutba sınırı olmayan Çin

Kuzey Okyanusu’na ABD (Alaska), Rusya, Kanada, Norveç ve Danimarka (Grönland)’nın kıyısı bulunuyor. Avrupa Birliği ülkelerinden, İsveç ve Finlandiya da kutup bölgesi kara alanına alındı. Norveç ve Rusya bölgede sürekli hak iddia ediyor. Çin ise, 26 Ocak’ta küresel ısınmanın ortaya çıkartacağı nakliye yollarını geliştirmeyi istediğini açıkladı. Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Kong Xuanyou, Polar İpek Yolu ile Arktik bölgenin önümüzdeki yıllarda önem kazanacağını ve ulus olarak hazırlık yaptıklarını açıklamıştı. Kutba sınırı olmamasına rağmen Antarktika ve Arktika’yla ilgilenen Çin’in bu girişimi, enerji kaynaklarına daha çabuk ulaşım isteği olarak yorumlandı.

Svalbard Antlaşması ne getiriyor

Norveç’in takımadalar ve karasuları üzerinde tam egemenlik hakkı bulunmakla birlikte, antlaşmaya taraf olan devletlerin vatandaşlarına eşit haklar veriliyor. İmza atan devletin vatandaşları; Svalbard takımadalarına, karasularına, fiyortlarına ve limanlarına giriş, adalarda oturma, balıkçılık ve avlanma, denizcilik, madencilik, mal-mülk ile ilgili hakların edinilmesi ve kullanımı hakkı kazanıyor.