ANADOLU MAVİSİ’NE HOŞGELDİN LADY MAY… KAPTAN ULUÇ HANHAN’DAN BÜYÜK KATKI

İsmi bilinen ama detaylarına ulaşılamayan deniz araçları var

Yazarlar kitapta Atatürk’ün bulunduğu, seyahat ettiği 29 deniz aracını detaylı olarak anlatmışlar. Bununla birlikte detaylı anlatmayıp, sadece isimlerini verdikleri deniz vasıtaları da olmuştur. Bunların toplamı 7 adettir. Altısının adı bellidir, birinin adı belli değildir. Adları belli olanlar şunlardır: Nemçe Vapuru (10/2/1905’de Atatürk’ün Şam’a sürgüne giderken bindiği gemi, ancak geminin adı mı yoksa bayrağı mı bilinmemektedir. Muhtemelen Avusturya Bayraklı bir gemidir. Zira Nemçe, Avusturya demektir), Burgaz Vapuru ( Seyr-i Sefain’e ait), Maltepe Vapuru ( Seyr-i Sefain’e ait), Dubrovnik Gemisi (5/10/1933 Yugoslav Bayraklı), Yıldırım ( Emniyet Botu) ve Lilias Yatıdır. Adı belli olmayan ise, 1 adet küçük bir deniz vasıtasıdır.

Amiral Cem Gürdeniz’in vizyonu Cem Melikoğlu’nun ufuk ötesi bakışıyla hazırlanan kitap: Anadolu Mavisi

Sn. Bozoğlu ve Sn. Karakaş kitabın 16. sayfasında şöyle bir tespitte bulunurlar: “Ertuğrul yatı yerine alınması planlanan yatlardan birinin de Levanten bir aileye mensup olan Harold Frederic Giraud’a ait Lilias olduğunu öğrendik. 1937 yazında İzmir-Çeşme’de kısa süreli bir ziyaret sonucunda küçük bulunduğu için satın alınmayan Lilias’ın halen Akdeniz sularında var olduğunu öğrendik.” İşte bu yazıda kitapta sadece adından söz edilen Lilias’dan, aynı zamanda adı hiç anılmayan “Bir Zamanlar Uzunada” adlı kitabımda yer alan Lady May’den söz edeceğiz. Bu her iki teknede Ulu önderimiz Atatürk bulunmuştur.

Atatürk’ün eskiyen Ertuğrul Yatı’nın yerine yeni tekne arayışı

Lilias ya da Lady May

Kronolojik sırayı takip edersek öncelikle Lilias’dan başlamamız gerekir. Kaynaklara göre Atamız 1937’nin sonbaharında Çeşme’de bu teknede bulunmuştur. Ege Üniversitesi’nde görevli Öğretim Görevlisi Sn. Latif Daşdemir Atatürk’ümüzün yaptığı bu gezi hakkında şunları yazmıştır. “İzmir’in yerel gazetesi olan Yeni Asır’ın 10 Ekim 1937 tarihli haberi ile Genelkurmay ATASE Arşivi, ATZB. 37–113/3–1 nolu belgeye göre 20 Teşrin-i sanî (Kasım) 1937 tarihinde Atatürk’ün İzmir’e gelmesi beklenmektedir. Bu haberler Atatürk’ün bu tarihlerden birisinde İzmir Levantenlerinden Harold Frederic Geraud’a ait Lilias adlı tekneyi incelemek üzere İzmir’e gelmiş olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Atatürk, eskimiş olan Ertuğrul Yatı’nın yerine yeni bir yat arayışı içinde olduğu dönemlerde Türkiye’deki en büyük yelkenlilerden olan İzmir Levantenlerinden Harold Frederic Giraud’a ait Lilias adlı tekneyi incelemek üzere İzmir’e gelmiştir. Olayın görgü tanıklarından ve aynı zamanda Harold Frederic’in torunu olan Alain Giraud (Alain Giraud ile Bir Sohbet, 1930 İstanbul Galata Rum Hastanesi Doğumlu, Giraud ailesinin en yaşlı üyesi (75 yaşında olan) Alain Giraud, ile 15.02.2005 tarihli görüşme): “Atatürk’ün ölümünden 2–3 yıl önce, Savarona’nın alımından bir yıl önce, belki 1936’da (1937 olacak-UH) yazın sonlarına doğru Çeşme-Ilıca’daki evimizi ziyaret etmişti. Amacı büyükbabama (doğumu 1870) ait olan yelkenli yatın görülmesi idi. Biz çocuk olduğumuz ve kendisini rahatsız edeceğimiz düşüncesi ile ayakaltından uzaklaştırılmıştık. Ben o zaman beş yaşında idim. Kendisini pencereden gördüm. Gözümün önünde hâlâ duruyor. Kısa boylu bir adamdı. Daima elinde sigara vardı.

Güvertesi “tik” adlı bir uzakdoğu ağacından yapılmıştı

Celâl Bayar’ın yelkenli küçük bir yatı vardı. Büyükbabamın 41 metre uzunluğunda 1928 imalatı büyük bir yelkenlisi vardı. Bu tekne ile Ege ve Akdeniz adalarını gezerdi. Bu yelkenli Amerika ile İngiltere arasında 120 yıl önce yapılan “Atlantic Cup” yarışı dolayısıyla imal edilmişti. Her yıl düzenlenen bu kupayı İngilizler Amerikalılardan almak istiyordu. Yarış, New York Club ile İngiltere’nin Kraliyet Yelken Kulübü arasında yapılıyordu. Lipton bu kupayı geri almayı kafasına koymuştu. Bu dönemde yarış için yelkenli yat imali, mali bakımdan oldukça güçtü. Maliyeti düşürmek için bunlardan birkaç tane yapılırdı. Bunlardan bir tanesini büyükbabam ikinci el olarak aldı. Güvertesi “tik” adlı bir uzakdoğu ağacından yapılmıştı. Güvertesi her gün kalın fırçalar ile fırçalanırdı. Bakımı masraflı olduğundan, babam atçı olduğu ve yata bakamaz hale geldiğinden 1960’ta Avustralya’ya satılmıştı. Tekne halen duruyor. 2–3 sene önce İzmir’e geldi. Atatürk’e bir gemi (yat-UH) aramaya başladıklarında kendisine buharlı mı yelkenli bir tekne istediklerini sormuşlar O da ben karacıyım farkı nedir bir görelim demiş. Atatürk bizim tekneyi görmeye geldi. Onu Sedat Evliyazade getirmişti. Yanlarında İş Bankası’nda kariyer yapmış Cemil Atalay da vardı. Yat, Ilıca körfezinin ortasında demirliydi. En az beş metre derinlikte demirlemesi gerekiyordu. Atatürk bir motor ile yata götürüldü. Yatı gezen Atatürk için bu yatın içi çok dardı. Bir devlet adamının yanındakilerin kalması ve davetlerin düzenlenmesi için oldukça dardı. Sonuçta tekneyi almayı uygun görmediler.”1

Atatürk ile tanışan bir aile

Levantineheritage.com adlı sitede hemen hemen aynı şeyler ifade edilmektedir. Buradan yapılan alıntı şöyledir: “Alain Giraud’nun Bornova’da yaşadığı ev, 1850 yılında ABD’nin ilk İzmir Konsolosu tarafından yaptırılmıştır. Duvarlarda sergilenen fotoğraflar arasında, büyükbabası Harold Giraud’nun Atatürk’ü Lilias adlı yatında ağırladığını gösteren bir çift fotoğraf var. Yanlarındaki iki beyefendi İş Bankası’nın rahmetli müdürleri Cemil Atalay ve Sedat Evliyazade’dir. Atatürk kendi yatı Savarona’yı satın almadan önce Ilıca’daki Giraud yazlık evinde misafir olarak ağırlanmıştır. 1930’ları hâlâ hatırlayan Giraud Bey, evdeki diğer tüm çocuklar gibi Atatürk’ün huzuru için odalarına çağrılmasına rağmen onu görebilmiş.”2

Lilias’ın günümüze ulaşan ender fotoğraflarından biri

Lady May sahneye çıkıyor

Sıra şimdi Lady May’da. Bir Zamanlar Uzunada kitabımızda Uzunada’da yazlık evi olan Edmund Haydn Giraud (1880-1962)’un Uzunada ( Kösten, Long Island, Eglezonisi) günleri anlatılmıştı. Bu günler kitapta anlatıldığı için burada söz edilmeyecek. Kitapta Giraud’un ilk yatının “Helen May-1” olduğu görülür. Daha sonra Giraud 1928’de Helen May- II’yi satın alır. Giraud’un üçüncü teknesi de, Lady May’dir. İşte bu teknede Ulu önderimiz bulunmuştur. Kitaptaki o bölümü aşağıda veriyoruz:

1937 Florya Deniz Köşkü Daveti

1937 yılı sonunda İstanbul’da Moda koyunda demirde iken, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’ndan, onun Florya’daki yazlık deniz köşküne Lady May adlı teknemle gelmemi isteyen bir mesaj aldım. İsteğe uyarak öğleden sonra saat 18.00 sularında Florya’ya vardım. Ekselansları merhum Gazi Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki bazı bakan ve arkadaşları hemen bordaya geldiler ve yata bindiler. Kısa bir süre sonra, Ekselanslarının talebi üzerine Lady May denize açıldı ve kısa bir gezintiden sonra, akşam 19.30 sularında Cumhurbaşkanlığı Deniz Köşkü açığına demirledik. Nefis, sakin ve sıcak bir akşam oldu, kimse karaya çıkmak istemiyordu. Hepimiz güvertede oturup kaldık. İçki ve ön yemek ikramı gece yarısını geçene kadar devam etti. Sohbet önemli ve farklı konularla ilgiliydi, zaman çabuk ve hoş geçti. Bir kere söz Türk sularındaki yatçılık ve balıkçılığa geldi. Birkaç yattan bahsedildi, bunlarla ilgili plan ve fotoğraf gösterdim ayrıca teknedeki balık avlama takımlarına ilgi gösterilince, onları da gösterdim. Başbakan Ekselansları İsmet İnönü şakayla karışık, yakaladığım balıkları satarak bu yatı aldığımın doğru olup olmadığını sordu. Merhum Mustafa Kemal Paşa yattan ayrılmak için kalktığında, sahildeki akşam yemeğine davet edildiğim bildirildi. İçişleri Bakanı Şükrü Kaya Beyin eşliğinde yemek salonuna geçtik. Uzun ve çok iyi düzenlenmiş masanın başında merhum Cumhurbaşkanı oturuyordu. Masanın bir yanında sekiz kişilik servis açılmıştı, bana Cumhurbaşkanının sağ tarafına ve bana sahilde eşlik eden bakanın tam karşısında bir koltuk gösterildi. Harika yemekler sayesinde masada kaldık ve çok ilginç konuşmalarla zaman yine çabuk geçti. Sabah dörtte yüce ev sahibimiz ayağa kalktı ve kısa bir aradan sonra o, Falih Rıfkı (Atay) eşliğinde deniz cephesinde bulunan terasın merdivenlerine kadar bana eşlik ettiler. Oradan beni bekleyen motor ile ayrıldım ve Lady May yatıma döndüm. Ortam gayri resmiydi ve gece boyunca atmosfer samimi ve neşeliydi. Ayrıca davetlilerden birisi ile uzun süre samimi bir arkadaşlığımız vardı. Onun bana hitap etme şekli örneğini izleyerek Cumhurbaşkanı ve onun tüm arkadaşları da bana karşı nazik ve basitçe Hıristiyan ismimle seslenmişlerdir. 3

Türk Loydu’na teşekkür ve yazarlardan araştırmaya katkı isteği

Yazarlar kitabın 15. Sayfasında “Bununla birlikte Mustafa Kemal’in 36 deniz aracının dışında başka deniz araçlarına da binebileceği gerçeğinden hareketle bu konuda bilgi ve belgeye sahip olanların tarafımıza ulaşmasını diliyoruz. Ortaya konulacak her bilgi ve belge bu alandaki bilgi derinliğimizi artıracaktır.” diyerek adete bizi göreve davet ettiler. Biz de onların bu isteğini yerine getiriyor, Lilias yatı hakkında bilgiler veriyor ve Lady May’i bu listeye ilave edilmesini istiyoruz. Sayın Bozoğlu ve Sayın Karakaş çok değerli çalışma ortaya çıkarmışlar. Onları tebrik ediyoruz. Bu kitabın deniz kültürümüze yeni bir soluk getirdiğini söylemeliyiz. Bu kitabın basılması ve halka ulaştırılması da çok çok önemlidir. Bunun için de Türk Loydu Vakfı’na ve değerli yöneticilerine şükran borçluyuz. En önemlisi Ulu Önderimiz Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ü bu vesileyle tekrar ve tekrar yad etmektir.