ÇİMARİVA- RÜZGAR ÜSTÜ- VİYA BÖYLE – ALESTA… DENİZCİLİK DİLİNE SAHİP ÇIKMAK… OLCAY ÖNER AKYILDIZ YORUMLADI

Sancak – İskele – Tornistan – Pupa – Pruva ve Neta

Ana dilimiz olan Türkçenin kullanımı konusunda yapılan yanlışlar ile gerçeklesen asimilasyon denizcilik dilimizde ve terimlerimize de yansımıştır. Birbirine çok yakın sözcüklerden oluşan terimlerimiz farklı anlamlar içerse de çoğu kez birbiriyle karıştırılmakta veya diğer yabancı dillerdeki terimler tercih edilerek kullanılmaktadır. Denizcilik dilimizde karşılaştığımız diğer bir hata ise diğer yabancı dillerden doğru şekilde çevrilmeden dilimize aktarılan terimlerdir. Gerçekleşen bu yanlış aktarım denizcilik dilimizin zamanla bozulmasına sebep olmaktadır.

Denizde icra edilen meslek dalları arasında da çeşitlilik gösteren denizcilik dili, donanmada, balıkçılıkta, yelkencilikte, yük veya yolcu taşımacılığında ortak terimlerin dışında farklı terimleri barındırsa da toplamda denizcilik dilini oluşturmaktadır. Sancak – İskele – Tornistan – Pupa – Pruva ve Neta bu terimlerin en çok bilinenlerinden bazılarıdır.

Transfer edilen yabancı teknoloji ekipman, ile birlikte değişerek gün geçtikçe yabancılaşmaktadır. Yelken sporunda uluslararası müsabakalara hazırlanan genç sporcular, dalgıçlık, balıkçılık, su altı madenciliği, su altı sanayisi, ticari taşımacılık, gemi inşa sanayisi, amatör denizcilik sektörü, yat ve gemi turizmi veya askeri denizcilik, bu mesleki alanlar için yetiştirilen insanlar çeşitli eğitimlere tabi tutulmaktadır. Uygulanan bu eğitimlerin içeriklerinde denizcilik dilimize hassasiyet ile yer verilmesi bu bozulmanın önüne geçmek için yapılacak en etkili hareketlerden bir tanesi olacaktır. Her denizci aldığı eğitimin yanı sıra bu konuya hassasiyetle yaklaşarak gereken özeni göstermeli ve denizcilik dilimize sahip çıkmalıdır. Terimlerimiz ezber yönünden kolay ve akılda kalıcı olmayabilir fakat yapılan iş ile birlikte aklımızdaki yerini basitçe alacaktır.

Unutmamalıyız ki geleceğe bırakacağımız temiz bir deniz ve gelişmiş bir denizciliğin yanında denizcilik dilimiz de yer almalıdır. Bu dili geçmişten doğru şekilde öğrenerek geleceğe taşımak her Türk denizcisinin vazifesidir.

Yelkencilik Terimleri

Yukarıda bahsedilen denizcilik mesleklerinin olduğu gibi yelkenciliğin de kendine has bir dili mevcuttur. Tekne üzerinde, seyir halinde veya yelken konusunda konuşurken bu dili kullanarak anlaşırız.

Ekip halinde yapılan yelken seyirlerinde ve özellikle yelken yarışlarında bu dil daha da önemli hale gelmektedir. Bu dil sayesinde tekne üzerinde aktif haldeyken rahatça anlaşabilir, hareket koordinasyonunu kolayca sağlayabilir ve sorunları ortadan hızlıca kaldırabiliriz. Terimleri akılda tutmak başta zor olsa da kullandıkça aklınızda yer edecektir.

Aborda: Rıhtıma, iskeleye veya bir başka tekneye bordadan yanaşmak aborda olmaktır. Sancak aborda veya iskele aborda diye konuşulur.

Abramak: Tekneyi veya tekne ekipmanlarının kolayca kullanılması. Abraması kolay bir tekne olarak konuşulur.

Açmak: Yelken seyrinde teknenin pruvasını rüzgârın estiği yönden uzaklaştırmak. Yelkenlerimiz yapraklamaya başladığı anda kafayı açarak yelkenlerin yeniden şişmesini sağlarız.

Alesta: yapılacak olan işe hazır olma komutudur. Yapılacak manevra tramola ise kaptan alesta tramola diyecektir yani tramolaya hazır ol. Ekip alesta cevabını verdiğinde manevra başlayacaktır.

Almak: Yelkenin boşunun alınması anlamında kullanılır. Ana yelkeni al komutu yelkenin boşunun alınması anlamına gelir.

Arya: Yelkenlerin indirilmesi komutudur. Ana yelken arya diye kullanılır.
Avara Olmak: Teknenin bağlı olduğu rıhtımdan veya iskeleden ayrılması durumudur.

Ayı Bacağı: Pupa seyrinde yelkenlerin birisini sancakta diğerini iskelede kullanmak. Bu seyirde dümen tutmak tecrübe gerektirir.

Badarna Etmek: Bir halatın aşınmaması için üstünün halat veya koruyucu bir malzeme ile sarılması.

Barbarişka: Tutulmakta olan bir halatın kaymaması için yapılan bir bağ çeşidi.

Bayılma: Yelken seyrinde teknenin rüzgâr altına doğru yatması. Bayılma belirli bir oranda kabul edilebilir fakat aşırı bayılma örneğin küpeştenin suya girmesi durumu teknenin rüzgâr altına doğru kaymasından dolayı istenmeyen bir durumdur.

Bocalamak: Sert havalarda teknenin ilerlemekte zorlanmasıdır. Boğmak: Çalıştırmakta zorlanılan yelkenin sarılarak kapatılması.

Boşlamak: Yelkenlerin rüzgâr altına doğru boşlanması komutudur. Cenovayı boşla diye konuşulur.

Camadan: Rüzgârın artarak yelken alanına oranla tekneyi aşırı zorlaması sonucunda yelkenlerin sarılarak küçültülmesi.

Civarna: Kıyıdaki yüksek tepelerden deniz yüzeyine doğru esen ani ve normal şiddetinin biraz üstünde rüzgâr.

Dirisa: Rüzgârın yön değiştirmesi anlamına gelir. Rüzgâr dirisa etti diye konuşulur. Dese Etmek: Halatın veya zincirin iyice gerilmesi.
Firişka: Yelkenleri camadan vurmadan kullanmaya uygun rüzgâr anlamına gelir.

Fora: Bağlı bir halatın bağlı olduğu yerden çözülmesi için verilen komuttur.
Hisa Etmek: Yelkenlerin yukarı basılması anlamına gelen komuttur. Ana yelken hisa

olarak konuşulur.

İğnecik: Pupa seyrinde rüzgârın kıçtan gelecek kadar arkaya alınarak seyir yapılması. Ayı bacağı trimi yapılarak daha emniyetli hale getirilebilir. Dalgalı denizlerde bu seyirde dümen tutmak normalden daha zordur.

İskele: Tekneye kıçtan bakıldığında sol taraf iskele borda olarak söylenir. Kırmızı borda feneri ile işaretlenir. Değeri eksi ile belirtilir.

Kavança: Rüzgâr altı seyirlerde rüzgârı bir kontradan diğer kontraya geçirmek için yapılan manevradır. Sancak kontra geniş apaz seyrinden iskele kontra geniş apaz seyrine geçerken iskelede şişen yelkenleri sancakta şişecek şekilde yer değiştiririz.

Kontra: Yelken seyrinde rüzgârın estiği bordaya göre verilen isimdir. Rüzgâr sancak bordadan esiyorsa sancak kontra iskele bordadan esiyorsa iskele kontra seyir yapılmaktadır. Yelkenle seyir yapan tekneler arasında yol hakkı söz konusu olduğunda kontralara göre geçiş yaparlar.

Laçka: Yük altında olan herhangi bir halatı boşlamak anlamına gelir. Baş palamar laçka diye konuşulur.

Motor yelken: Hem yelken hem de motor kuvveti ile seyir yapıyorsak bu terim kullanılır. Neta: Tekne ekipmanını kullanmaya hazır hale getirmek ve kullandıktan sonra yeniden

kullanıma hazır halde bırakmak anlamına gelir. Tekneyi neta etmek diye konuşulur.

Orsalamak: Yelken seyrinde tekne pruvasını rüzgârın estiği yöne yaklaştırmak anlamına gelen komuttur. Yelkenlerimiz orsa ayarındayken biz daha geniş bir açıya dümen tutarsak orsala komutunu duyarız. Yani rüzgâra daha da yaklaş demektir.

Rüzgâr üstü: Yelken seyrinde rüzgârın tekneye doğru estiği taraf rüzgâr üstü olarak konuşulur. Rüzgâr üstünde bir tekne diye uyarıda bulunulabilir. Yelkenle seyir yapan teknelerde rüzgâr üstü terimi yol hakları bakımından oldukça önemlidir.

Rüzgâr altı: Yelken seyrinde rüzgârın tekneyi terk ettiği taraf rüzgâr altı olarak konuşulur. Rüzgâr altı terimi de yelkenle seyir yapan teknelerde yol hakları hususunda esas alınır.

Sağnak: Rüzgârın aralıklarla stabil şiddetinden daha fazla esmesi durumudur. Bu durum saniyelik geçişler halinde olur, 15 knot esen rüzgâr sağnakta 18 knot’a çıkar ve deniz yüzeyinde koyu bir satıh oluşturarak kendini belli eder. Sağnak var diye tekne ekibi birbirini uyarır. Ana yelkenci orsa seyrinde deniz yüzeyinden bu durumu okuyarak önceden yelkeninin trimini yapmalıdır.

Sancak: Tekneye kıçtan bakıldığında sağ taraf sancak borda olarak söylenir. Yeşil borda feneri ile işaretlenir. Değeri artı olarak belirtilir.

Tramola: Rüzgâr üstü seyirde rüzgârı bir bordadan diğer bordaya almak için yapılan manevradır. Rüzgârı 45 derece sancak bordadan alarak sancak kontra orsa seyri yaparken tramola manevrası yapıp rüzgârı 45 derece iskele bordamıza alarak iskele kontra orsa seyrine geçeriz.

Viya Böyle: Seyre bu şekilde devam edelim anlamına gelen komuttur.

Yelkencilik Terimlerinin Önemi

Yelken seyrinde kullanılan terimler denizcilik terimlerinin içinde yer alsa da ayrıca gözden geçirilmelidir. Seyir esnasında ortak dilimiz olan terimler teknik açıdan işimizi kolaylaştıracaktır. Bir bölümden veya bir manevradan bahsedilirken bu terimler kullanılır.

Seyir esnasında oluşan bir sorunun ortadan kaldırılması için ekipten yardım istendiğinde mevcut sorunun yerini belli etmek için şurası, orası, az ilerisi diye belirtmek hem zaman hem de güvenlik açısından risk oluşturacaktır. Bu yüzden ortak dilimiz olan terimleri kullanırız ve mevcut sorunun yerini belirtmek için örneğin orsa yakasında bir yırtık var diye söyleyerek sorunun yerini ve cinsini en kolay şekilde anlaşılır hale getiririz.

(e) Tümamiral Deniz Kutluk yorumu:

“Gemici dili bahriyemize İtalyan forsalardan yani kürek mahkumlarından armağan olarak biliniyor. Osmanlı denizcileri çağdaşları gibi Kalyon sınıfı sırf yelken ile giden gemilere oldukça geç geçmişler ve uzun, 200 yıl boyunca kürekli tekneleri kullanagelmişler ki bunları da esir aldıkları İtalyan denizcileri kürek çektirerek kullanmışlar. Sonuçta etkileşimleri de İtalyan kökenli olabilmiş ki bugüne erişen dilin özü Latin kendisi İtalyan olmuş.”