Risk Nedir?

Bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ile gerçekleşmesi halinde yol açacağı sonucun şiddetinin birlikte ele alınmasıdır. Risk, tehlikenin olasılığı ile şiddetinin bir fonksiyonu olarak ifade edilmek durumundadır.

Risk = İhtimal x Şiddet

Risk Yönetimi nedir?

Risk, çoğu kez ‘tehlike’ ile eş anlamlı olarak kullanılır. Risk, ileride ortaya çıkması beklenen ama meydana gelip gelmeyeceği kesin olarak bilinmeyen olaylar için kullanılır. Dolayısıyla risk gelecek ile ilgili bir kavramdır; çünkü gelecek, belirsizliği ifade eder. Risk ve tehlikenin şöyle bir farkı vardır. Riskte belirsizlik ve olasılık vardır. Tehlikede ise belirgin, tanımlanabilir, potansiyel bir durum söz konusudur.

Şekil 1

Risk yönetimi; risk analizi ve değerlendirmesi ile gerekli önlemlerin önceden alınarak tehlikenin bertaraf edilmesi için yapılmaktadır.

Şekil 2

Risk yönetimi; hızlı kararlar ve faaliyetlerle sürekli olarak risklerin belirlendiği, hangi risklerin öncelikle çözümlenmesi gerektiğinin değerlendirildiği, risklerle başa çıkmak için stratejiler ve planların geliştirilerek uygulandığı bir sistematiktir. Belirsizlikleri ve belirsizliklerin yaratacağı olumsuz etkileri daha kabul edilebilir düzeye indirgemeyi hedefleyen bir disiplindir.

Risk yönetimi planlama ile başlar. Plan her şeyin başındadır. Plan bir araç, planlama ise bu araca işlevlik kazandırmasıdır. Riskleri tanımlamak, analiz etmek gerekir. Analiz sözcüğü, analitik metotlarla sebep-sonuç ilişkilerinin ortaya konmasını ifade eder. Analitik çalışmalar, istatistik yöntemlerle gerçekleşmeyi ve genellemeyi gerektirir.

Riskler tamamen yok edilebilir mi? Maalesef hayır, ancak riskler tamamen yok edilemese de risk yönetimi ile azaltılabilir.

Riskin çeşitleri aşağıda tanımlanmaktadır.

⦁ Teknik risk; hedeflenen (tahmin edilen ve planlanan) performans değerine ulaşamamanın bir ölçüsüdür.

⦁ Maliyet riski; tahmin edilen ve planlanan maliyet değerinin aşılması durumudur.

⦁ Örneğin ekonomik koşullardaki belirsizlikler önemli maliyet risk kaynaklarından biridir.

⦁ Planlama riski; bir işin tahmin edilen ve planlanan sürede gerçekleştirilmemesinin bir ölçüsüdür.

Risk değerlendirilmesi, tehlike ve tehditlerin belirlenmesi ve tehdidin gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak zararın ortaya çıkma ihtimalinin belirlenmesi ve risklerin hesaplanması faaliyetlerinden oluşmaktadır.

Risk Değerlendirme Piramidi

Şekil 3

Yukarıdaki piramitte görüldüğü üzere hemen hemen hayatımızın her ortamında olabilecek bir kaza türüne rastlayabiliriz. Bu nedenle olası bir tehlike görüldüğünde hemen risk analizi yapılıp prosedür halinde yayınlanmalı ve uygulanmalıdır.

Risk algısı eksikliği (gerçekçi afet senaryosu yaratma ihtiyacı)

Algı eksikliği çoğu zaman kendimize fazla güvenden oluşabileceği gibi bilgi eksikliğinden yani cehaletten de oluşabilir. Her ne olursa olsun her ikisi de telafisi zor olan olaylara mahal verebilir. Bir örnek vermek gerekirse, geminin bir demire iniyor, gece vakti o mahalde yalnızca bir gemi var ve geminin demir feneri yanıyor. Kaptan yanına gelerek demir atılması talimatını veriyor. 2. Kaptan süvari bey bir iskandile bakalım derinlik ne kadar demesine rağmen 2 kaptana görmüyor musun adam demirledi biz mi demir atamayacağız diyerek demiri funda etti. Ama derinlik 100 metrenin üzerinde olduğu ancak demiri attıktan sonra anlaşıldı ve zar zor kastanyolayı sıkacak birazda balatalar ve ırgat zarar görerek demiri tutabildiler. Bu aşırı güven çok daha pahalıya mal olabilirdi.

Şekil 4

Birçok kez risk satın almak zorunda olunabilir. Ancak şekil 5 te olduğu gibi asıl risk ile algılanan risk arasındaki fark büyük olduğu zaman personel ve yapılan iş tehlikeye atılıyor olabilir. Bu nedenle olayları doğru yöntemle, doğru tahmin etmek gerekir.

Tehlikeden riske doğru bir akış diyagramı bize kazalarda sıklıkla kullandığımız İsviçre Peyniri olgusu gibidir. Kazalar olağan üstü bir sebep olmadan birden bire aniden ortaya çıkmazlar. Mutlaka gereken tedbirlerin alınmaması veya önceden önlem olarak alınan tedbir/bariyer olsa bile bu bariyerlerin arasındaki boşluktan faydalanan hatalardan oluşur.

Risk Yönetiminde İnsan Faktörü, Planlama ve Yönetimi

Planlama sırasında, risklerin oluşturacağı etkilerin nasıl tolere edileceği plana dâhil edilmelidir. Planlamanın ardından riskleri belirleme sürecine geçilir. İyi tanımlanmamış bir hedef ve o hedefe gidecek yollar belirlenmemişse, risklerin de doğru tanımlandığı söylenemez. Riskleri doğru belirleyebilmek için plandaki her faaliyetin sorgulanması gerekir. Sorgulanmayan faaliyetteki riskler, tehlikenin ortaya çıkana kadar farkına varılmasını engeller. Riskin bir de böyle bir yanı vardır ‘geç kalma riski’. Demek oluyor ki önce farkındalık gelir. Bir tehlikenin olduğunu fark edene kadar tehlike için hiçbir şey yapmazsınız.

Risk Yönetimi Modelleri Organizasyonu

Riskin temel bileşenleri, oluşma olasılığını ve oluşması durumunda sonucu ne ölçüde etkileyeceğidir. Ancak riskin yalnızca olumsuz etkileri olan bir kavram olduğunu düşünmek büyük bir yanlış olur. Risk her zaman negatif olgu olarak algılanmamalı, riske kazanç elde etme fırsatı olarak da bakılmalı, fırsata dönüştürülmesi için bir çaba gösterilmelidir.

Şirketlerin bu rekabetçi iş dünyasında varlıklarını sürdürebilmeleri, risklerini analiz etmeleri ve yönetmelerine, her şeyden önce çalışanların bu tür sistemleri uygulayabilecek düzeyde bilgi ile donatılmış olmalarına bağlıdır. Çünkü bilgi güçtür. Güçlü olmak risklere karşı koymak, önlem almak ve riski yönetmek demektir. Strateji, yön ve öncelik risk yönetimi sürecinde var olan şeylerdir.

DENİZCİLİKTE RİSK YÖNETİMİ

Risk değerlendirilmesi; belirli bir deniz alanında tehlikelerin belirlenmesi ve tehlikelerin belirlenmesinden sonra bu tehlikelerin hangi sıklıkla ortaya çıktığının incelenmesi, daha sonra da tehlikenin gerçekleşmesi durumunda sonuçlarının neler olacağı temeline dayanır. Bu ana konular ortaya konulduktan sonra ‘risk’ tanımlanmış olur. İkinci aşama, risklerin tanımlanmasının yapılıp kabul edilebilirlik düzeyinin belirlenmesidir.

Risk matrisi

Risk = İhtimal x Şiddet

Risklerin gemi, yük ve sefer bölgesi gibi çeşitli faktörlere göre değişeceğini ve değerlendirileceğini belirtmiştik. Örneğin savaş ve korsan bölgesine giden gemilerin buradaki risklerin olasılıkları çok yüksek olmasına rağmen bu durumların sık rastlanmadığı ülkelerde veya sularda seyreden gemilerin riskleri çok küçüktür. Yaşlı ve sık sık yangına maruz kalabilen bir geminin yangın riski ile yangın çıkma ihtimali çok düşük bakımlı ve yeni bir geminin yangın riski bir tutulamaz.

Muhtemel risk durumlarına göre şirket ve gemi risk planlaması yapar.

Bazı durumlarda riskin yüksek olduğu savaş veya korsanlık bölgeleri gibi kritik yerlere IMO ve bayrak devletleri nezdinde uyarılar yapılır. Her ne olursa olsun gemi kendi risk planını yapıp ona göre tedbir almak durumundadır. Risk matrisinde ihtimal ve şiddetin çarpımı çarpımın sonucu çıkan rakam tedbirlerin öncelik sırasını belirlemektedir.

Bazen ihtimalin yüksek fakat şiddetin düşük olması durumunda risk sıralamasında daha aşağılara indirilebilir. Örneğin yangın şiddeti çok ciddi olmasına rağmen gemimizde olma ihtimali düşük ise bunu alt sıralara indirgeyebiliriz.

Yukarıda şekil 7 de ki diyagram ve şekil 8 de ki belirtilen risk matrisi gemiler tarafından devamlı sefer bölgesine göre güncellenmesi ve öncelikli tedbirlerin alınması gerekmektedir.