Olayların kontrolü elbette kişinin dirayetine, bilgi ve deneyimine dayandığı gibi kişinin soğukkanlılığı ve pratik yapılmasına da bağlıdır (biz bunu gemilerde role talimleri yapılması şeklinde uygulamalar ile alışkanlık ediniyoruz). Hele ani gelişen olaylarda insan bildiğini bile unutabilir tabiri caizse eli ayağı tutulur, dili damağı kurur. Bu nedenle bu tip olaylarda eyvah ben bunu nasıl unuttum, nasıl yapmadım hâlbuki en bildiğim şeydi gibi cümlelere sık sık rastlıyoruz.
Bu nedenle bu yazı dizisi elimizden geldiği oranda denizcilikte meydana gelmiş veya gelmesi ihtimal dâhilinde olan olağanüstü veya olağan bir kaza durumlarında genel anlamlarda neler yapılacağını ve eğer varsa yaşanmış olaylardan da örnek vererek doğru adımlar atılarak zararı en aza indirmek, krizi doğru yönetmek amacıyla bir katkı sağlamayı düşünüyoruz.

Başlangıç olarak çatma ve çatışma konularını irdeleneceğiz. Bu bölümde çatışma konusunu temel alarak bu ve bu gibi acil olaylarda nasıl bir reaksiyon alınmasını analiz edeceğiz. Bu nedenle verdiğimiz bu örnek olayın, diğer olayların boyutuna ve cinsine göre adapte etmek mümkün olacabilecektir.
Çatışma durumunda olayın içine olaya taraf olan kişi/kişiler, kurum/ kurumlar müdahil olacağı gibi hukuk, çevre ve emniyet ve sigorta vb. gibi diğer unsurlarda taraf olmaktadır. Bu nedenle çok taraflı bir dosya halini almaktadır. Olay yeri koordinatörünün görevi gereği taraf olduğu kurum ve kurumların menfaatlerini koruması, olayı müdebbir bir yönetici gibi yönlendirmesi ve gerekli çabayı göstermesi gerekmektedir. Bu nedenlerle aşağıdaki dört unsura dikkat etmek gerekecektir;

Olayın Tespiti
Hasarın Tespiti
Delillerin Tespiti
Alınacak Tedbirler

Olayın Tespiti;

Acil olsun veya olmasın herhangi bir olay meydana geldiği zaman bir durum tespiti yapılır. Bu tespit kayıtlar, gelecek aksiyonlar yani eylemlerimiz için bize yol gösterici olacak ve muhtemel hukuki anlaşmazlıklarda deliller listesine dâhil olacaktır. Bunlar genel olarak;
Çatmanın meydana geldiği coğrafi mevki belirlenir.
Çatmanın meydana geldiği saatteki hava ve deniz durumu tespit edilir.(Görüş mesafesi, rüzgâr ve akıntı durumları, havanın sisli veya yağışlı olup olmadığı vb.)
Çatışan gemilerin personelinde ölüm ve yaralanma olup olmadığı belirlenir.
Mümkün olan en kısa sürede balast ve yakıt tankları ile sintineler iskandil edilerek kayıtlar not edilir ve bu işlem, gemi emniyet altına alınıncaya kadar belirli aralıklarla sürdürülür.
Çarpışılan geminin;
Adı,
Bağlama limanı,
Milliyeti,
Gemi sahibinin unvanı / adı ve açık adresi,
Çarpışmayı neresinden yaptığı,
Yara almış ise, yara yâda ezik vb. hasarın yeri ve büyüklüğü,
Demirleyip demirlemediği,
Su alıp almadığı,
Geminin yüklü olup olmadığı
Çatma anındaki baş-kıç kanaları,
Ayrıca, çarpışılan geminin kaptanının adı, yükü (cins, miktar olarak),en yakın acentesi, hangi limandan nereye gitmekte olduğu, olayın tanıkları vb.
Çarpışılan geminin yüklerinde hasar ve zarar olup olmadığı, varsa ve mümkünse meydana gelen hasarın niteliği ve büyüklüğünün tespiti,
İmkânlar dâhilinde alına bilinen bu tespitler detaylı olarak derhal donatana, gemi ve yük ilgililerine bildirilir.

Hasarın tespiti;

Bir olay meydana geldiğinde gemi/gemilerde hasar olma olasılığı büyüktür. Olayın ilk geçici şoku atlatıldıktan sonra mümkün olan en kısa sürede gemi/gemiler/çarpılan yer vb. gibi yerlerden tespit yapmak gerekir. Bu tespit yapılmaz veya ileriki zamana ertelenirse delillerin kaybolma ihtimali ortaya çıkar. Bu nedenle aşağıda özetlenen hususlara dikkat etmek gerekir.
Çarpışmanın nereden olduğu, hasarın mahiyeti (gemiye ve yüke), teknedeki yara yada ezik vb. hasarın içten ve dıştan mümkün olduğunca tetkiki ile büyüklüğü tespit edilir.(Yara dışında civarda meydana gelen bükülme, kıvrılma vb. hasarlarda ayrıca saptanacaktır.)
Mümkün olduğu takdirde her iki gemideki hasarın fotoğrafları çekilir.
Acente, donatan veya gemi tarafından, hemen şirketin Klas ve Tekne & Makine Sigorta ve P&I surveyörleri davet edilerek, her iki geminin tekne ve yükünde hasar olsun olmasın gerekli survey işlemleri mümkünse müşterek survey (joint survey) şeklinde yaptırılır ve liman otoritelerine gerekli ihbar yapılır.
Gerektiği takdirde gemimiz ve çarpışılan gemide mahkeme tespiti yaptırılır.
Tamirine müteakip Sigorta ve Klas surveyorü yeniden gemiye davet edilir. Tamir masrafının detayına ait sigorta surveyorünün mutabakatı alınır. Gerekiyorsa çatışılan geminin ilgili surveyörleri de gemiye davet edilir.

Delilleri Tespiti;
Bu gibi olaylarda delillerin tespit edilmesi acil olması bakımından aynen hasarlar gibidir. Hatta biraz daha acil davranılması gerektiği durumlar dahi olabilir. Bu nedenle, olabildiğince aşağıda kısaca değindiğimiz hususları mümkün olduğu en kısa süre içinde temin etmek gerekir. Zira zaman geçtiği zaman delillerin kaybolunması, karartılması vb. gibi istenmeyen durumlar oluşabilir.
Köprü üstü, baş üstü, makine dairesi vb. yerlerdeki vardiyacılar ile olayın görgü tanıklarının ilk fırsatta ifadeleri alınır.
Gemide pilot var ise kimliği tespit edilerek olayın meydana geliş şekline göre mümkünse hakkında yazılı ifadesi alınır.
Kazanın oluşunun bir saat öncesinden başlayarak çatma öncesi, Çatışmayı Önleme Tüzüğüne (COLREG) göre alınması gerekli önlemler de dâhil, köprü üstünde verilen kumandalar, yapılan manevra ve makine hareketlerine ait güverte ve makine jurnallerinin çok dikkatli kayıtları tutulur
Ayrıca Voice Data Recorder (VDR) kayıtları alınarak muhafaza edilir. Olay anındaki haritalar, radar plotting chart lar ve course recording kayıtları (donatanın veya temsil eden avukatların) talimat alınmadıkça kimseye verilmez, gösterilmez ve bu konuda kimseye açıklama yapılmaz.
Güverte ve makine jurnallerinde kumandaların yazılışı bakımından zaman farkı varsa, bunların düzeltilmesi için jurnallerde düzeltme yapılmamalıdır. Ayrıca olay anında tutulan notlar da muhafaza edilir.

Çatma anında, çatışılan gemi ile çatışma açısı gemilerin rotaları ve yaklaşık süratleri tespit edilir ve çatışmanın krokisi yapılır.
Dava sırasında gerekli olacak ve avukatlarca istenilecek aşağıdaki evraklar bir dosya halinde hazırlanır;
Çatma mahallinin haritası, krokisi, varsa trafik mevzuatı,
Kaptanın protesto mektubu,
Deniz raporu
Geminin güverte ve makine içeriği ve kesin seyir jurnallerinin fotokopilerini,
Alınabildiği takdirde Pilot raporu,
Kaptan dâhil, gemide çatma anında vardiyada olanların ve kazayı görenlerin ifadeleri,
Personel listesi,
Çatma akabinde sörvey raporları,
Çatmanın meydana geldiği andan itibaren, geminin tam eski haline gelmiş bir şekilde hareket ettiği ana kadar geçen zaman ile diğer kayıplar ve yaptırılan tamire ait masraf detayı ve miktarı belirtilir.

Tedbirler;
Burada kast edilen tedbirler olay öncesi değil olay sonrası zararın karşılanması veya kayıt altına alınması vb. gibi kusursuz olan veya zarar görenin ileride olabilecek delillerin ortadan kaldırılması önlemek için yapılan uygulamalardır. Dolayısıyla, olaydan sonra olaydan zarar görenlerin maddi olarak kendini güvenceye almaları için uygulanır.
Özellikle çatmadan dolayı meydana gelen hasarın büyük olduğu hallerde saptanan tamir masrafları, kayıp gün sayısı vb. göz önüne alınarak hesaplanan bir miktar karşılığı, bir Garanti Mektubu imkân olduğu takdirde çatışılan gemi sahiplerinden teminine çalışılır. Bunun için gerekirse geminin seferden meni vs. konusunda idari mercilerden tedbir istenir.
Donatan, gemisinin kaptanı tarafından, çatışılan diğer geminin kaptanına olaydan sorumlu tutulduğunu ve her türlü tazminat ve hakların mahfuz bulunduğunu, belirleyen bir protesto mektubu imza karşılığı verilir. Bu mümkün olmadığı takdirde en yakın radyo istasyonu kanalıyla protesto mektubu telsiz telgrafla karşı gemiye iletilir. Bu mektubun bir sureti de çatışılan geminin en yakın mümessil veya acentesine iletilir. ( Protesto mektubunun ve surveye davet mektubunun hazırlanması ve karşı tarafa tesliminde mümkün olduğu takdirde Şirket acentesinden yararlanılır.
Ayrıca donatan tarafından verilecek emir ve direktiflere ve yetkili bir enspektörün veya avukatın tespit edeceği esaslar dikkate alınır.

Kaza durumlarında maddi kayıpların giderilmesi için gerek hukuksal gerekse sigorta açısından protesto, ihbar, ortak sörvey vb. gibi karşı tarafa yapılan ihbarlar çok önemlidir. İhbar zamanında yapılmaz ise zaman aşımı veya çeşitli itirazlar meydana gelir. Ortak sörveye davet edilmezse de yapılan sörveyin yanlı olduğu veya kendisinin bu olaydan haberdar olmadığı vb. gibi karşı taraftan itirazlar gelebilir. Bu nedenle, örnek olması bakımından bazı örneklemeler yapmanın doğru olacağını düşündük.

PROTESTO MEKTUBU (Örnek)
(Kazadan hemen sonra )
M/V ………………………. Yazının yazıldığı yer : ……………………
Ref.No :…………………. Tarih : ………………………….

…………. Gemisinin Kaptanı olarak aşağıda imzası bulunan ben, ( 1- Çatma, 2-Yaslama, 3-Çarpışma 4… ) neticesi gemime vermiş olduğunuz hasardan sizi mesul tutar ve ………………………tarih ve saat …………’de gemimde yapılacak surveye iştirak etmenizi; ayrıca teminat olarak ……………. tutarında nakit ödeme ve/veya acentemize banka garantisi vermenizi ve teyidinizi rica ederim.
Saygılarımla
. ………………………. Kaptanı

LETTER OF PROTEST (Guide)

I, the undersigned Master of M/V ……………………….. hold you liable for the damage you have caused to my vessel as the result on my vessel your (1 – colliding with, 2 – Contacting to, 3 – Collision to) ……………………and request you to attend survey on my vessel …………………Which will be held at ………………….. on ……………………….at hours ………………………………… and request you to deposit cash payment and/or to give our Agents Bank quarantine in the sum ………………. Expecting your confirmation, I remain,
Truly yours,

Capt. ……………………….
Master of M/V ………………………..

SURVEYE DAVET MEKTUBU (Örnek)
…… Gemisi Kaptanlığına
M/V “…………..”
Ben, aşağıda imza sahibi Türk gemisi M/V “………………….” Kaptanı olarak sizden veya acentenizden …………………… yılının ………………… günü ……….. local ………….. saatte ………….. limanının ……….. No.lu rıhtımında yapılacak olan ve geminizin gemimize çarpması neticesinde gemimizde oluşan hasarların tespitine katılmanızı rica ederim.
Teyidinizi bekliyorum,
Saygılarımla,
Capt. …………
Master of M/V ………..

JOİNTLY TO EXAMINE THE LETTER OF INVITATION (Guide)

The Master,
British M/V “……….” I, the undersigned, Master of Turkish M/V
“…………….” request you/your agent to be presented the survey on my vessel for the result of your colliding with her that will be attended on the ……………th day of
………….., 19.. at ……… hours local at the port of ( ………) pier …………….Expecting your confirmation, I remain,

Yours faithfully,
Capt. ……………………………….
Master of M/V “………………………..”

Yukarıda belirtilen maddeleri şüphesiz olayın yeri, şekli, zamanı vb. gibi değişken veriler karşısında azaltıp çoğaltabiliriz. Burada önemli olan husus yukarıda da belirtiğimiz üzere bu gibi acil durumlara hazırlıklı olma gerek masada gerekse sahada tatbikatını yapmak ve olabildiğince soğukkanlılığı koruyarak değerlendirmeleri sağlıklı yapmaktır. Zira haberleşmenin ve tekniğin olabildiğince geliştiği dünyamızda öyle bir an gelir ki bunları kullanacak zaman bulamayız, her şey olay yerinde bulunan yönetim kadrosunun bilgi ve becerisine kalır.
Örnek olarak verilmiş mektuplarda aynı şekilde gemi kaptanlığına veya ilgililere bir fikir vermek amacıyla hazırlanmıştır. Genel anlamda kullanılabileceği gibi olayın şekli ve boyutuna göre formlarda değişiklik yapılabilir.

KAPTAN ÖMER ASMALI