Dünyanın en geniş amfora koleksiyonuna sahip deniz araştırmacısı Mustafa Aydemir, bin yıllardır toplumsal hayatımızda yer edinen çınar ağaçların izini sürdü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Başkanı Prof. Dr. Turan Yazgan’ın önerisiyle anıt çınarları araştırmaya başlayan Aydemir, 6 yıl boyunca Anadolu’yu gezerek günlük hayata giren ya da efsanelere konu olan çınarları inceledi. Orta Asya Türklerinin Anadolu’ya göçünden, Bizans İmparatorluğu’nun ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş hikayesinde yeri olan çınar ağaçlarının anıt özelliği kazanması için 3 şart belirleyen Aydemir, binlerce belge ve fotoğrafı ttarayarak 60 ağaç seçti. Çok yaşlı, görkemli fiziksel özellikleri ve toplumla özdeşleşen hikayelere konu olması gereken anıt çınarları günlerce gözlemleyen Aydemir, gittiği kasabalarda yerel halk ile konuşarak sözlü tarihten de faydalandı.

Geçmişten günümüze gelen efsaneleri Anadolu’da yerel halktan dinleyen tarih araştırmacısı, Türk izlerini koruyan Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, İran, Özbekistan, Kazakistan, Rusya-Tataristan ve Macaristan gibi ülkelere de gitti. İdil ve Volga nehri civarında yaşayan Türk şaman köylerinde vakit geçiren Aydemir, ağaç kültürünün geleneklerini ve hayat tarzlarını nasıl değiştirdiğini de görüntüledi. Çınar ağacının tüm coğrafyalardaki farklı Türk toplumlarında kutsal olduğunu gözlemleyen Aydemir, çaput bağlayarak dileme geleneğinin de kesintisiz sürdüğünü gördü.

Dünyaya yayılım gösteren 9 çınar türünden 3’ünün Anadolu’da yaşadığını belirleyen Mustafa Aydemir, kütüphanelere en geniş çınar araştırma kitabını kazandırdı. Musatafa Aydemir, TEMA Vakfı’nın çıkarttığı ‘Efsaneleriyle Türkiye’nin Ulu Çınarları’ adlı kitapta kaybolmaya yüz tutmuş sözlü tarihi, efsaneleri ve hikayeleri dermediğini belirtti. Aydemir “Aslında derlemecilik yaptım. Anadolu’yu karış karış, köy köy dolaştım. Yetinmedim bugüne kadar Osmanlı’nın başlangıcından Cumhuriyet’e kadar, bu ülkenin ağaç ve çınar kültürüyle ilgili neler yapıldığının peşine düştüm. Bu güzel coğrafyayı yeteri kadar tanımıyoruz. Öyle güzellikler var ki yanından gelip geçiyoruz ama hikayesini merak etmiyoruz. Bu güzelliklerden bazıları da çınarlar. Gölgesinde çay içerken bizi soktuğu zaman tünelinin farkına bile varmıyoruz” dedi.

Osmanlı’nın kuruluşunu müjdeleyen çınar rüyası

Aydemir, “Rahmetli Prof. Dr. Turan Yazgan’ın yüklediği sorumlulukla çınarların peşine düştüm. Heybetleri ve barındırdıkları hikayeler kadar Türk toplumunun yaşamında ne kadar yer edindiğini fark ettim. Savaşlar, trajediler, aşklar, ayrılıklar, mutluluklar hatta idamlar çınarların çevresinde yaşanmış. Tüm bu toplumsal olaylar çınarları tarihin tanığı yapmış. Osmanlı’nın kuruluş hikayesinde bile çınar var. Şeyh Edebali’nin evinde konuk olan Osman Bey’in rüyasındaki çınar Osmanlı’nın imparatorluğuna işarettir. Fatih, Karadeniz fethinde geçtiği her yere çınar ağacı diktirmiştir. Osmanlı’da bu fetih çınarı geleneğine dönüşür. Çınar, uzun ömürlü, kök salan bir ağaçtır. Çevresine gölge ve ferahlık saçar. Devlet geleneğini temsil eder” dedi. Halkın ziyaretine kapalı çınarların açılmasını isteyen Aydemir, “Köy kahvelerinde çınarların tarihini dinlemek, insan hayatına bıraktığı ize tanık olmak çok ilginç. İstanbul’da Doğu, Batı ve Londra çınarı var. Türkiye’nin doğu bölgeleri hariç her yerinde çınar yetişiyor” diye konuştu.

Türkiye’nin ilk çınar kitabının tüm gelirinin TEMA Vakfı’na bağışlandığını açıklayan Aydemir’in tespit ettiği ilginç anıt çınarlar şunlar.

• Türkiye’nin en büyük ve yaşlı çınarı Antalya-Kemer’de. 7 metre çapındaki Gedelme Çınarı 22 metre boyunda ve bin 500 yaşında.
• İstanbul’un en yaşlı çınarı bin 150 yaşındaki Koca Çınar. Sarıyer, Bilezikçi Çiftliği’ndeki ağaç 4,8 metre çapında, 20 metre boyunda.
• En sıra dışı olan ise aynı yerdeki 7 gövdeli 8,4 metre çapındaki Uyuyan çınar. Bizans İmparatoru Yannis Kantakuzenos’a dayanan efsanesiyle tanınıyor.
• İstanbul’un işgali sırasında gövdesinin içinde Türklere işkence ve idam uygulanan Şile-Kabakoz çınarı ise tarihsel önemiyle öne çıkıyor.
• Sultanahmet’te, yeniçerilerin asılarak idam edildiği Kanlı Çınar’da tarihin tanığı.
• Gökçeada’da baba ve asker oğulları efsanesine dayanan Tepeköy Çınarı.
• Bursa-Gölyazı Ağlayan Çınar, Hatay-Samandağ Musa Çınarı, Samsun-Çarşamba Kızılot Çınarı, Aydın-Kuşadası Ayrık Çınar, Balıkesin-Gömeç Aşıklar Çınarı, Yalova İnkaya Çınarı
•