Az miktarda askıda müsilaj

Marmara Denizi’nde son yılların en büyük deniz salyası (müsilaj) yoğunluğu mercan resiflerinin ve balık yuvalarının üzerini halı gibi kaplarken yapay resif olması için batırılan gemileri bile görünmez kılmıştı. Yapay balık yuvası olması ve dalgıçların ziyareti için Kocaeli’nin Karamürsel ilçesinde 2013 yılında batırılan İnönü gemisi, müsilaj yoğunluğu nedeniyle 2021 yazında hayalet gemiye dönüşmüştü. 8 yılda çevresinde vatoz, kırlangıç, denizatı, deniziğnesi ve iskorpitlerin yuvalandığı karagöz, eşkina, kaya balıkları ve karides sürülerinin geçiş yaptığı İnönü gemisi, 14 Haziran 2021 günü yapılan dalışta ekibimiz tarafından güçlükle bulunmuş ve görüntülenmişti. Marmara Denizi’nin üzerini sarı tabakayla kaplayan müsilajın yarattığı tahribatın izlerini aramak için bir sonraki yılın aynı günlerinde yine İnönü batığına daldık.

Deniz salyasıyla karşılaşılmadı

Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu’nun kıdemli 2 yıldız eğitmenlerinden Zeki Şirinoğlu, Derinlere Saygı Dalış Topluluğu’ndan Metin Karadağ ve Yener Kuşçuluoğlu ile Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Araştırma Görevlisi Serdar Aksan’dan oluşan dalış ekibi 24 metre derinlikteki İnönü batığında müsilaj yoğunluğunun olmadığını tespit etti. Müsilajın gemi etrafında kütleler halinde dolaşmadığı sadece bilim insanlarının ayırt edebileceği şekilde geminin iç güvertesinde askılı şekilde az miktarda toplandığı görüldü. Deniz salyasının parçalanarak sabit canlıların üzerini ince bir tabaka halinde kapladığı da gözlemlendi.

Akdeniz’de tükendi İnönü batığında yaşam buldu

Dalışta, tüm olumsuz gelişmelere rağmen Marmara Denizi için umut veren bir keşif yapıldı. Milyonlarca kişinin atıklarını ve kimyasal kirlilik yükünü kaldıramayan Doğu Marmara’nın Karamürsel bölgesinde Akdeniz çanağında nesli tükenen pina midyelerine rastlandı. 24 metre derinlikteki geminin güvertelerinde 8-10 tane gözlemlenen pinaların geminin etrafında daha fazla yayılım gösterdiği görüldü. Sualtında pinaları belirleyen Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Araştırma Görevlisi Serdar Aksan, boyu 1 metreyi geçebilen Akdeniz’e özgü pinaların, bulunduğu yerde suları filtre ederek beslendiğine dikkat çekti. Pinaların yüzde 99’unu öldüren Haplosporidium pinnae patojeninin İspanya, Fransa, Hırvatistan, Hırvatistan, Tunus, Fas ve Türkiye kıyılarına yayıldığını belirten Aksan, “Pinalar ülkemiz kıyılarında da koruma altında. Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) bu iri midyeyi ‘Kırmızı Liste’ye aldı. Tamamına yakını ölen pinaların Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi’ndeki varlığını biliyorduk. Şimdi İnönü batığında bulmamız iç denizimizi korumamız için harekete geçmemiz gerektiği mesajını veriyor.” dedi.

Müsilaj kalıntısına rağmen yaşam sürüyor

Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halim Aytekin Ergül ise, 2016 yılındaki hastalıktan sonra bilim insanlarının pinaları kurtarmak için yerlerini değiştirmeyi bile düşündüğünü belirtti. Prof. Dr. Ergül, “Geçtiğimiz yıl bu günlerde müsilajla kaplı yapay resif, birçok canlı türüne ev sahipliği yapıyor. Ama en önemli keşfimiz batığın üzerinde ve çevresinde görülen çok sayıda Pinna nobilis ve Atrina fragilis türü Pina midyesi. Atrina fragilis türü pina, Marmara Denizi’nde vardı ama ilk kez İzmit Körfezi’nde bu dalışta belirledik. Pina midyelerinde toplu ölümlerinin ardından koruma altına alınmışlardı.

Uzun soluklu çevre programı

2019 yılında Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin kritik kategoride gösterdiği pinaları İzmit Körfezi’nde görmek sevindirici. Antik çağlardan günümüze kadar yiyecek, tekstil ve süs eşyası olarak kullanılan pinaların, geçen yıl Marmara Denizi’ni etkileyen müsilaj kalıntılarının altında yaşam sürdürdüğünü belirtmeliyiz. Pinaların üzerindeki müsilaj kalıntıları bize Marmara Denizi’ni korumamız gerektiğini ve bunun uzun soluklu bir çevre programı kapsamında olması gerektiğini hatırlatıyor. İnönü batığı gibi yapay resiflerin kontrollü ve bilinçli şekilde arttırılması denizlerimizde biyolojik çeşitliliğe fayda sağlar” dedi.

 “Müsilajın hammaddesi ne yazık ki Marmara’da”

Prof. Dr. Halim Aytekin Ergül, deniz salyasının hammaddesini oluşturan azot ve fosfor bileşiklerinin (Nitrit, Nitrat, ortofosfat) Marmara Denizi’nde olduğunu belirtti. Ergül, “Marmara Denizinde deniz suyu örneklerinde bu bileşiklerin varlığını görüyoruz. Sürekli tabakalı formasyona sahip Marmara Denizi’nin alt tabakasının da bu bileşikler var. Kuvvetli rüzgarlar bu bileşiklerin yüzeye çıkmasına neden olabilir. Bu yıl olmadı ama sıcaklık ve tuzluluk gibi fitoplankton gelişimini etkileyen faktörler uygun şekilde bir araya geldiğinde deniz salyasıyla tekrar karşılaşma olasılığımız yüksek. Bilim insanlarının ve yetkililerin konuya yaklaşımları umut verici ama tedbirlerin hepsi uygulanmalı. Marmara Denizi her yönüyle korunan alan olmalı” dedi.

Prof. Dr. Sarı

“İleri biyolojik arıtma şart”

1981 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi hizmetine giren İnönü gemisi İzmit Körfezi’nde 30 yıl boyunca yolcu taşımıştı. Karamürsel Dalış Merkezi Derneği Başkanı Zeki Şirinoğlu tarafından ilçeye kazandırılan İnönü gemisi 8 yılda binlerce sualtı gönüllüsünü ağırlarken, deniz tutkusunun bölgede gelişmesini sağlamıştı. 26 metre boyundaki İnönü vapurunun içinde müsilaj öncesinde dalgıçların çok sevdiği karagöz, eşkina ve kaya balıklarıyla küçük karides(teke) sürüleri görülüyordu. Vatoz, kırlangıç ve iskorpit gibi dip balıklarıyla deniz atı, deniz iğnesi gibi canlıların sıklıkla bulunduğu batık çevresinde ne yazık ki bu tür canlılara rastlayamadık. Geçen yıl deniz salyasının görüşü 1 metreye kadar düşürdüğü derinliklerde pina dışında bir canlı örtüsü karşımıza çıkmadı. Uzmanlar balık ve karideslerin çözünmüş oksijenin azlığı nedeniyle bölgeyi terk ettiğini belirtti. Prof. Dr. Mustafa Sarı’nın İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Müsilaj Ağıt mı Umut mu?’ adlı kitap, deniz salyasının yıkıcı etkisi gözler önüne seriliyor. Bandırma Üniversitesi denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, dünyadaki en genç denizlerden olan Marmara’da müsilajın azot ve fosfor gibi kirlilikten kaynaklanan besin tuzu yükünün artmasıyla oluştuğunu vurguladı.

Sarı, “Marmara Denizi çevresinde yaşayan tüm insanlar olarak hep birlikte evsel, endüstriyel, tarımsal, denizcilik ve daha aklımıza gelmeyen nice atıkla denizi kirlettik. Denizi o kadar büyük, engin ve sonsuz sandık ki, bu kadar atığı hokus pokus yapıp eriteceğine inandık. Yıllardır arıtma tesisi sandığımız yerler aslında birer ön arıtma ünitesi. İleri biyolojik arıtma sistemlerini uygulamalıyız” dedi.