Her gün 10-15’i tehlikeli yük taşıyan tankerlerden oluşan yaklaşık 120 geminin geçiş yaptığı İstanbul Boğazı’nın trafiğini düzenleyen VTS operatörleri, büyük sorumluluk ve risk içeren görevlerini anlattı.

Akdeniz’in Karadeniz’le bağlantısını sağlayan İstanbul Boğazı, dünya deniz ticareti için çok önemli bir suyolu. Asya ve Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran 17 deniz millik İstanbul Boğazı, aynı zamanda Karadeniz üzerinden sıcak denizlere inmek isteyen 10 ülkenin kullandığı en önemli rota. Karadeniz limanlarına gidecek gemilerin vazgeçilmez rotası olan İstanbul Boğazı’nın yoğun gemi trafiği özel eğitimli kaptanlar tarafından düzenleniyor. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’na bağlı  Gemi Trafik operatörleri; 100 binlerce ton petrol taşıyan tankerler, ağır silahlarla donatılmış savaş gemileri ya da derinlerde araştırma yapacak platformlar gibi tüm gemilerin ne zaman ya da nasıl geçeceğine karar veriyor.

Gemi trafiğinin beyni: VTS Operatörleri

Dünyanın pek çok denizinde uzak yol kaptanlığı yaparak tecrübe edinen VTS(Vessel Traffic Services-Gemi Trafik Hizmetleri) operatörleri, gemilerin İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Marmara Denizi’ni kapsayan Türk Boğazlar Bölgesinde deniz trafiğinin güvenliği için çabalıyor. 7 gün 24 saat kesintisiz çalışan kaptanlar, her gün 3 milyon insanın kullandığı yerel deniz trafiğini yönetirken büyük sorumluluk alıyor. İstanbul Boğazı’nın iki girişinde, demir yerleri ve açık denizde bekleyen gemilerin listesini alan VTS baş operatörü; geliş zamanı, geminin yükü, boyutları ve hızına göre risk analizi yapıyor. 4 sektöre bölünen İstanbul Boğazı’ndan geçen geminin her anı ve hareketleri uzmanlar tarafından kontrol edilirken, kaptana yardımcı olacak tüm bilgiler veriliyor. Boğazdan geçen gemi takip edilirken, acil durumlar için kurtarma ve yedekleme gemileri harekete hazır bekliyor.

Gemi geçiş planlamasını baş operatör yapıyor

Baş operatörlerden Seçkin Saraçoğlu, “ 10 yıl uzak yol kaptanlığından sonra VTS operatörü oldum. Öncelikli görevimiz geçmek için bekleyen geminin risk analizini yapmak. Kimyasal tankerin arkasından büyük bir konteyner gemisini göndermek yerine riski azaltacak gemiyi seçmek. Geminin yükü, tonajı ve boyutları bu analiz için çok önemli. Yapacağımız en küçük hata, İstanbul için geri dönülmez sonuçlar doğurabilir. Bunun bilincinde ve sorumluluğunda çalışıyoruz.” dedi. 15 yıldır VTS operatörü olarak çalışan baş operatör Musa Aydoğmuş, “Gemilerin geçiş planlaması bu şehrin güvenliği için çok önemli. Tüm akıntıları, rüzgarın hızını dikkate almak ve dönüşlerde bir kaptanın neler yapacağını öngörmek gerekiyor.” dedi.

İstanbul Boğazı iki S harfi gibi

Tecrübeli VTS operatörü Uğur Karabay, “Türk boğazları, uğruna dünya savaşları çıkan, üzerinde imparatorluklar kurulan bir coğrafya harikası. Anadolu’nun boynunda mücevher bir gerdanlık gibi uzanan Türk Boğazları çok stratejik bir bölgedir. Öyle ki, 250 metreden büyük gemiler özellikli geçiş yaptığı için artık İstanbul-Max(249 mt) adlı özel bir gemi ebatı oluştu. İstanbul Boğazı iki S harfinin coğrafik olarak birbirine bağlanmasıyla oluşuyor. Kandilli ya da Yeniköy dönüşlerinde kaptanların çok dikkat etmesi gerekiyor. Adeta bir nehir gibi akan boğazdan geçen her geminin manevra yeteneğini dikkate almak zorundayız. Gemi kaptanı gibi hissederken onlara acil durumlarda soğukkanlı müdahalelerimizle yardımcı olmak için çabalıyoruz.” dedi.

İlk uzak yol kadın kaptan: “Herkesin sorumluluğu eşit”

Türkiye’nin ilk kadın uzak yol kaptanı, ilk kadın kılavuz kaptanı ve ilk kadın VTS operatörü Tuba Akar da düşüncelerini paylaştı. Akar, “11 yıl kimyasal tankerlerde deniz hizmeti yaptım. Etkin, yetenekli ve mesleğinde başarılı insanların bir araya geldiği bir kurumda çalışmak gurur verici. Kadın olduğum için ayrımcılık yapılmıyor. Aksine 3 milyondan fazla insanın iki kıta arasında gezdiği şehrin güvenliği için herkesin eşit sorumluluğu var. Bazen kadın kaptanlar gemileriyle geçiş yapıyor. Onlarla konuşup yardım ettikçe gurur duyuyorum.” Dedi.

Tecrübe konuşuyor: “Biz devlet otoritesinin sesiyiz”

İstanbul Gemi Trafik Hizmetleri Operasyon Amiri Aziz Yıldırım 50 tecrübeli kaptanın sorumlusu. İTÜ Yüksek Denizcilik Okulu’nun ardından İsveç’teki Dünya Denizcilik Üniversitesi’ni bitiren Yıldırım, “Mesleğimizi tarafsız ve adaletli yapmaya çalışıyoruz. Gemilerin bayrağı ya da milliyeti değil, ülkemizin milli menfaatleri ve İstanbul halkının güvenliği önemli. VTS operatörü, kendisini geminin kaptanı gibi hissetmeli. Aniden sis basabilir, tipi oluşabilir. Biz devletin otoritesini temsil ediyoruz. Resmi ve gerektiği kadar mesafeli konuşmalar yaparak gemilerin geçişini sağlarken, dünya denizciliğinde ülkemizi temsil ediyor ve gurur duyuyoruz.” diye konuştu.

 Kesintisiz hizmet

VTS hizmetleri 7 gün, 24 saat kesintisiz hizmet veriyor. İstanbul’da toplam 50, Türkiye genelinde ise yaklaşık 250 VTS operatörü var. Türk boğazlarındaki VTS operatörlüğü için uzakyol kaptanlık deneyimine sahip olmak, denizcilik İngilizcesine hakim olmak gerekli. Bir vardiyada 8 VTS operatörü ile 2 baş operatör bulunuyor. İstinye’de kurulan merkezde, teknolojinin son olanakları kullanılarak gemiler takip ediliyor. VTS operatörü, planlanan şekilde geçen geminin kaptanı ile irtibat kurarak, keskin dönüşler ve akıntı hızı hakkında uyarılar yapıyor. Acil durumda yardım için tüm olanakların hazır olduğunu belirten operatör, kaptanın güvenle geçişi için çok önemli rol oynuyor. İstanbul dışında bakanlığa bağlı olarak Çanakkale, İzmir, İzmit ve Mersin’de Gemi Trafik Hizmetleri Merkezleri bulunuyor. Gemiler Türk Boğazlar Sistemi’ne girmeden en az 2 gün önce teknik yeterlilik ve geçiş bilgilerini gönderiyor. Boğazlara girmeden 2 saat önce de son bilgilerini telsizle bildirerek geçiş için hazır olduğunu belirtiyor.

4 bölgeye ayrılan İstanbul Boğazı

17 deniz mili uzunluğundaki İstanbul Boğazı, 4 bölgeye(sektöre) ayrılarak trafik hizmetleri veriliyor. Sektör Türkeli, Karadeniz’in 20 mil kuzeyinden Anadolu Kavağı’na; Sektör Kandilli Anadolu Kavağı’ndan 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’ne; Sektör Kadıköy, köprüden Marmara Denizi girişine, Sektör Marmara ise Sektör Gelibolu’ya uzanıyor. Tüm demirleme yerlerini barındıran Kadıköy sektöründe, balıkçı tekneleri, özel yelkenli ve motor yatlar, gezinti tekneleri ve şehir hatları vapurlarının oluşturduğu yerel trafik operatör tarafından dikkate alınıyor. Sektör Kandilli ise keskin dönüşleri ve boğazın en dar yerleri ile risk içeriyor. Kandilli-Aşiyan arasındaki 690 metrelik darlık uzmanlar tarafından vurgulanıyor. Bir geminin en az 12 manevra yapması gereken boğaz geçişi, Yeniköy’de 80 derecelik manevra ile en zorlu halini alıyor. 4 farklı akıntının olduğu İstanbul Boğazı’nın akıntı hızı 6 knot’a çıkıyor. Gemiler ise en fazla 10 knot yapabiliyor. VTS operatörleri, lodos sonrası oluşan ve girdaplara yol açan İstanbul Boğazı’na özgü ‘Orkoz’ akıntısı içinde kaptanları şiddetle uyarıyor.